Uprawnienia podejrzanego i oskarżonego

W postępowaniu karnym potencjalny sprawca czynu zabronionego określany jest mianem podejrzanego lub oskarżonego – nazewnictwo to związane jest z etapem, na jakim aktualnie znajduje się sprawa. W postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przez prokuratora lub policję mówić będziemy o podejrzanym, z kolei na etapie postępowania przed sądem, po wniesieniu aktu oskarżenia, podejrzany staje się oskarżonym.

Z definicji kodeksowych wynika, że za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Oskarżony to osoba, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu lub co do której prokurator złożył wniosek o skazanie bez rozprawy (dobrowolne poddanie się karze) albo wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.

Kodeks postępowania karnego zawiera szereg regulacji dotyczących zarówno obowiązków, jak i praw podejrzanego i oskarżonego. Świadomość tego, jakie prawa przysługują Ci w postępowaniu karnym, może pomóc w zapobieżeniu nadużyciom ze strony organów ścigania oraz w przygotowaniu się do obrony w procesie.

Podejrzanemu przede wszystkim przysługuje prawo do:
– informacji o treści zarzutu i kwalifikacji prawnej czynu (czyli do informacji, o jaki czyn jest podejrzewany i jakie to przestępstwo zgodnie z kodeksem karnym);
– składania wyjaśnień, odmowy składania wyjaśnień lub do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania;
– zgłoszenia wniosku o pisemne uzasadnienie zarzutów;
– obrońcy i (w określonych przypadkach) do obrońcy z urzędu;
– składania wniosków dowodowych oraz wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia;
– dostępu do akt sprawy, wykonania ich fotokopii, sporządzenia z nich odpisów i kopii (po uzyskaniu zgody prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie);
– końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania;
– skorzystania z pomocy bezpłatnego tłumacza, jeżeli nie włada językiem polskim.

Podejrzany ma obowiązek stawienia się na każde wezwanie organów prowadzących postępowanie przygotowawcze, a także musi poinformować organy o każdej zmianie miejsca swojego pobytu lub zamieszkania na okres dłuższy niż 7 dni. Ponadto na podejrzanym ciąży obowiązek: poddania się badaniu psychologicznemu i psychiatrycznemu, pobrania odcisków palców i wymazu z policzka, sfotografowania czy okazania.  

Musisz wiedzieć, że podejrzany nie ma obowiązku mówienia prawdy, gdyż nie ponosi on odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań. Podejrzany nie musi też dowodzić swej niewinności ani dostarczać dowodów na swoją niekorzyść.

Prawa i obowiązki oskarżonego w toku postępowania przed sądem są co do zasady takie same, jak podejrzanego w postępowaniu przygotowawczym.

W szczególności oskarżony ma prawo do:
– obrony i obrońcy;
– składania wyjaśnień, odmowy składania wyjaśnień lub do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania;
– składania wniosków dowodowych;
– uczestniczenia w rozprawie, w tym w postępowaniu dowodowym;
– wglądu do akt sprawy i wykonania ich fotokopii (ale z taką różnicą, że nie musi uzyskać uprzedniej zgody sądu);
– wygłoszenia mowy końcowej;
– zaskarżenia wyroku sądu apelacją.

Jeżeli chciałbyś się dowiedzieć, jak w praktyce skorzystać z przysługujących Ci uprawnień oraz zweryfikować działania organów ścigania, albo po prostu potrzebujesz obrońcy, zachęcamy do umówienia się na fachową poradę w naszej kancelarii adwokackiej w Jastrzębiu-Zdroju.